2024-жылдын жайында Улуттук банктын төрагасы алмашты. Бул кызматка Мелис Тургунбаев дайындалды. Улуттук банктын төрагасы “Акчабарга” валюта рыногундагы кырдаал, инфляциянын басаңдашы, санариптик сомдун киргизилиши тууралуу айтып берип, банк тармагындагы башка көптөгөн актуалдуу маселелер боюнча пикири менен бөлүштү.

— Мелис Жусупжанович, Улуттук банктын төрагалыгына дайындалганыңызга 1,5 ай болду. Улуттук банктын учурдагы абалын кандай баалайсыз?

— Улуттук банктын негизги максаты – тиешелүү акча-кредит саясатын жүргүзүү аркылуу баалардын туруктуулугуна жетишүү жана аны кармап туруу. Акыркы жылдарда көрүлгөн чаралардын аркасында жылдык инфляциянын төмөндөөсү уланууда. 2022-жылдын аягында анын көрсөткүчү 14,7%ды түзсө, 2023-жылдын аягында 7,3%га төмөндөгөн. Азыр ал 4,1%ды түзөт.

Эл аралык резервдердин көлөмү дагы бир тарыхый рекордду жаңыртып, 3 миллиард 934,3 миллион долларга жетти.

Биздин артыкчылыктарыбыздын бири инфляцияны орто мөөнөттүү максаттуу 5-7% чегинде кармап туруу, бул экономиканын туруктуу өнүгүүсүнө жакшы жардам берет.

— Улуттук банктын валюта рыногундагы туруксуздукту ооздуктоо боюнча саясатына көз карашыңыз кандай? Катаал интервенция саясатын улантууну пландап жатасызбы?

— Кыргызстанда чет элдик валютага суроо-талап менен сунуштун негизинде өзгөрүлмө курс режими иштейт. Бул рынокто туруксуздуктун белгилүү бир көлөмү нормалдуу көрүнүш.

Улуттук банктын инструменттери алмашуу курсунун кескин өзгөрүүсүн нормалдаштырууга багытталган жана ички жана тышкы финансы рынокторундагы айрым жагдайларга жараша жөнгө салынат.

2024-жылдын 1-январынан 13-августуна чейин Улуттук банк 149,95 миллион долларга чет өлкө валютасын сатуу боюнча беш интервенция жана аны 347,35 миллион долларга сатып алуу боюнча 12 интервенция жүргүзгөн. Улуттук банк бул багытта күн сайын мониторинг жүргүзүп, зарыл болсо акча-кредит саясатына ылайык чараларды көрөт.

— Учурдагы экономикалык жана геосаясий кырдаалда Кыргызстандын банк секторунун туруктуулугун кандай баалайсыз? Сиз кандай негизги тобокелдиктерди жана кыйынчылыктарды байкадыңыз жана тармакты коргоо боюнча эмне кылууну пландап жатасыз?

— Банк сектору туруктуулукту жана негизги көрсөткүчтөрдүн өсүшүн көрсөтүүдө. Коммерциялык банктардын ресурстук базасы кеңейип, жарандар каражаттарын депозитке инвестициялоодо. Банк системасынын туруктуулугу жана үзгүлтүксүз өнүгүшү, албетте, Кыргызстандын жалпы экономикалык абалына оң таасирин тийгизет.

2024-жылдын башынан бери банк секторунун жалпы активдери 18,4%га өсүп, 727,3 млрд сомго жетти. Бул ири компаниялардын жана чакан жана орто бизнести өнүктүрүү үчүн каржылоону жакшыртууга мүмкүндүк берет. Банк секторунун кардарларынын кредит портфелинин көлөмү 9%га өсүү менен 281,1 млрд сомду түздү.

Калк банктарга көбүрөөк ишенет. Буга азыр 522,1 миллиард сомду түзгөн депозиттик база далил. 2023-жылдын аягына салыштырмалуу депозиттин көлөмү 21%га өскөн.

Белгилей кетсек, Улуттук банк коммерциялык банктарга карата көзөмөлдүк иш-чараларды үзгултүксүз жүргүзүп келет. Мыйзам бузуулар болсо системанын туруктуулугун сактоо боюнча тийиштүү чаралар көрүлөт.

Улуттук банк геосаясий кырдаалды эске алуу менен санкциялардын Кыргызстандын банк тутумуна тийгизген терс таасирин минималдаштыруу жана корреспонденттик мамилелерди токтотууга жол бербөө боюнча иштерди жүргүзүүдө.

Биз АКШ, Евробиримдик жана башка өлкөлөр тарабынан киргизилген санкциялардын Кыргызстанга тийгизген таасирин ар дайым талдайбыз жана зарыл болгон учурда чараларды көрөбүз. Эл аралык санкцияларды сактоо боюнча коммерциялык банктар менен үзгүлтүксүз жолугушуулар өткөрүлүп турат. Аларга керектүү сунуштар жана көрсөтмөлөр, ошондой эле санкциялык режимдеги өзгөртүүлөр тууралуу маалымат берилет.

— Жакынкы келечекте кандай пландарды, демилгелерди ишке ашырууну пландап жатасыздар? Улуттук банкка жаңы жетекчинин келиши менен каржы тармагында кандай өзгөрүүлөр болот?

— Биз мындан ары да Кыргызстандын финансы секторунун туруктуу өсүшүн камсыз кылуу боюнча иштерди улантабыз. Финансылык кызматтарды керектөөчүлөрдүн – жарандарыбыздын укуктарын так сактоо маселелерине мындан ары да өзгөчө көңүл бурабыз.

Төлөм системаларын өнүктүрүү, накталай эмес төлөмдөрдүн үлүшүн көбөйтүү, анын ичинде санариптик технологияларды колдонуу маанилүү багыт бойдон калууда. 2023-2027-жылдарга накталай эмес төлөмдөрдүн жана эсептешүүлөрдүн үлүшүн көбөйтүү боюнча мамлекеттик программаны ишке ашыруу улантылат.

Буга чейин Улуттук банк бирдиктүү стандарттуу QR коддорду колдонуу менен төлөмдөрдү киргизүү демилгесин көтөргөн. Биз аныкталган кемчиликтерди эске алуу менен бул системаны өркүндөтөбүз жана аймактардагы соода жана тейлөө түйүндөрүн QR коддору менен камтууну кеңейтебиз.

Улуттук банк да тез төлөм системасын түзүү демилгесин көтөрүүдө. Бул өлкөнүн төлөм инфраструктурасын андан ары жакшыртууга жана экономиканы өнүктүрүүгө көмөктөшөт.

Ошол эле, масштабдуу долбоорлордун бири санариптик сом киргизүү болуп саналат. Анын укуктук статусу боюнча мыйзам долбоорлору 8-августта коомдук талкууга коюлган. Бүгүнкү күндө санариптик сомду тестирлөөнүн прототибинин техникалык талаптарына жооп берген беш потенциалдуу жеткирүүчүлөр бар.

Дагы бир артыкчылыктуу багыт – жашыл экономиканы өнүктүрүү. Улуттук банк 2024-2028-жылдарга жашыл экономиканы өнүктүрүү программасына жана тиешелүү министрлик тарабынан иштелип жаткан Кыргызстандын Жашыл таксономиясына жигердүү катышууда. Атап айтканда, биз туруктуу каржылоо принциптерин колдонуу боюнча сунуштарды иштеп чыктык.

Келерки жылы Улуттук банк ESG стандарттарын банк сектору үчүн ченемдик укуктук актыларга интеграциялоону пландаштырууда. Кеп айлана-чөйрөнү коргоого, жагымдуу социалдык шарттарды түзүүгө, кызматкерлерге жана кардарларга адилеттүү мамиле жасоого жана туура корпоративдик башкарууга негизделген иштөө принциптери жөнүндө болуп жатат.

Улуттук банк эл аралык стандарттарга жана Кыргызстандын мыйзамдарына киргизилген өзгөртүүлөргө ылайык банк ишин жөнгө салууну өнүктүрүүнү улантат. Биз каржылоонун жана санариптештирүүнүн ислам принциптерин өнүктүрүүгө өзгөчө көңүл бурабыз.