Өлкөдө пенсия тууралуу алдын ала ойлонгондор аз. Көпчүлүк адамдар "кийин көрөбүз" деген принцип менен жашашат, бирок бир маалда өтө кеч болуп калат. Чындыгында, пенсия – жөн гана формалдуулук эмес, бул каржылык коопсуздуктун негизги бөлүгү. Бул тууралуу "Акчабар" подкастынын жаңы чыгарылышында алып баруучу Касым Рахманкулов "Кыргызстан" жеке пенсия фондунун өкүлдөрү менен сүйлөштү.

Эмне үчүн мамлекетке ишенүүгө болбойт

Мамлекеттик тилектештик системасы жөнөкөй принцип боюнча курулган: жумушчулардын азыркы мууну пенсиялык төгүмдөрдү төлөйт, ал учурдагы пенсионерлерге төлөмдөрдү каржылайт. Бирок демографиялык кырдаал начарлап, кары-картаңдар көбөйүп, эмгекке жарамдуу адамдар азайгандыктан, бул моделдин "тигиштеринен жарака кете баштады".

Мындан тышкары, тилектештик системасы боюнча пенсиянын өлчөмү кыйла аз, айрыкча расмий эмес же "конверт менен" иштегендер үчүн өтө эле жетишсиз. Андан да өкүнүчтүүсү – бул каражаттар мурас катары өтпөйт. Адам өмүр бою акча төгүп келсе да, каза болгондо каражат фонддон жок болот.

"Бүгүнкү мамлекеттик пенсия, айрыкча "конверт менен" айлык алгандар үчүн 6–8 миң сом. Бул акчага жашоо мүмкүн эмес. Өзүбүздүн карылыгыбыз тууралуу азыртан ойлонушубуз керек", — дейт фонддун директору Зуура Баяманова.

Жеке пенсиялык фонд кантип иштейт

Мамлекеттик системадан айырмаланып, жеке пенсия фондундагы акчалар — бул жеке каражаттар. Ар бир катышуучунун өзүнүн эсеби бар, анда акчасы топтолот. Аны көзөмөлдөсө болот, керектүү учурда колдонууга мүмкүнчүлүк бар. Мисалы, мыйзам боюнча дарыланууга, ипотекага же билимге сарптоо үчүн алдын ала алуу мүмкүн. Эң негизгиси — бул акчалар мураска калат.

Социалдык фонд менен жеке фонддун негизги айырмасы — акча башкаруунун принциптеринде. Соцфонддо азыркы төлөмдөр менен азыркы пенсионерлерге төлөнөт. Ал эми жеке фонддо — ар бир адам өзүнүн пенсиясын түзөт.

Зуура Баяманованын айтымында, негизги айырма — инвестициялык стратегияда.

"Биз кардарлардын пенсиялык акчаларын Кыргыз фондулук биржасы аркылуу ички өндүрүшкө инвестициялайбыз. Бул — биздин экономиканы колдоо жана акчаны иштетүү максатыбыз", — дейт ал.

Инвестициялардан түшкөн кирешелер чыгымдар алынгандан кийин кардарлардын эсептерине түшөт. Фонд канчалык ийгиликтүү иштесе, келечектеги пенсия ошончолук чоң болот.

Жеке фонддор Улуттук банктын көзөмөлүндө. Алар кардарлардын акчасын өз пайдасына колдоно алышпайт. Бардык каражат фонддун өз активдеринен бөлүнүп турат. Мындан тышкары, ишмердүүлүгү толугу менен ачык – ай сайын отчеттор жарыяланат, ал эми кардарлар жеке кабинети аркылуу эсепти көрө алышат.

Топтолгон акчалар эмне болот

Фонддогу акчалар жөн эле жатпайт – алар мамлекеттик баалуу кагаздарга, депозиттерге, облигацияларга жана башка коопсуз финансы куралдарына салынат. Орточо жылдык кирешелүүлүк 8–10% түзөт, бул инфляцияны жапкан жана реалдуу өсүштү камсыз кылган көрсөткүч.

Эгер жаш кезден эле акча чогулта баштаса, жогорку жыйынтыкка жетсе болот.  Мисалы, 20 жаштан баштап ай сайын 5 миң сом төлөнсө, 60 жаштан пенсияга чыкканда ай сайын 5 миң сом эмес, 10-11 миң сом алып, татыктуу сумманы топтоо мүмкүн. Бул эффектке пайыздар салынган акчага гана эмес, ошондой эле алынган пайдага чегерилгенде татаал пайыздар аркылуу жетишилет.

"Адамдар убакыттын жана татаал пайыздын күчүн толук түшүнө беришпейт. Азыраак болсо да туруктуу салым карылыкта жакшы жашоо берет. Башкысы — убагында баштоо", — дейт Зуура Баяманова.

Фонддун программалары

"Кыргызстан" фонду ар түрдүү жашоо кырдаалдарына ылайыкташкан пенсиялык программаларды сунуштайт. "Эркиндик" программасы каалаган адамга кошумча пенсия топтоого мүмкүндүк берет. Адам өзү салымдын көлөмүн жана мөөнөтүн тандайт. Бул акчалар инвестицияланып, пенсияга чыкканда туруктуу капитал болуп калат.

Ата-энелер үчүн "Мурас" деген балдар программасы бар. Анын жардамы менен баланын келечегине кам көрүүгө болот: окуу акысын жабуу же студент кезинде колдоо катары колдонууга ылайыктуу. Программа 14 жашка чейинки балдар үчүн иштелип чыккан.

Чет өлкөдө иштегендер үчүн атайын мигранттар программасы бар. Бул фонддогу жети жылдык жалгыз кыска мөөнөттүү программа. Ал чет жерде иштеп жүргөндө пенсиялык топтом түзүүгө жана Кыргызстанга кайткандан кийин каржылык туруктуулукка ээ болууга шарт түзөт. Калган программалар 10 жылдан кем эмес мөөнөткө эсептелген.

Пенсия — бул адат

Негизги тоскоолдук — системада эмес, ой жүгүртүүдө. Көпчүлүк үчүн пенсия — алыс жана түшүнүксүз нерсе. Бирок ай сайын кирешенин 10%ин сактоо адаты келечекте жашоонун сапатын түп-тамырынан өзгөртөт. Тандоо жөнөкөй: карылыкта 6000 сом менен жан сактоо же өз топтомуң менен татыктуу жашоо.

"Маданиятты өзгөртүү керек: пенсия — бул карылык эмес, бул келечекке ишеним. Бүгүнкү муун каржылык жактан сабаттуу болушу керек", — деп белгилейт Зуура Баяманова.

Пенсия — бул салык эмес. Бул сенин өз акчаң, өзүң, келечегиң жана керек болсо балдарың үчүн топтолгон каражат. Эгер сен пенсия жашына жетпей калсаң, акча жок болуп кетпестен, мураскорлоруңа өтөт. Бул чынчыл, ачык-айкын жана чындап адилеттүү.

"Биз ар дайым айтабыз: пенсия — өзүңдүн колуңда. Мамлекеттен керемет күтпө. Аз суммадан болсо да бүгүн баштоо жакшыраак", — деп сөзүн жыйынтыктады фонддун директору.