Жарыяланган
2025-03-11, 09:56Кыргызстанда QR-төлөмдөрдүн өсүү ылдамдыгы ушунчалык жогору болгондуктан, статистика дээрлик фантастикадай көрүнөт. 2025-жылдын биринчи чейрегинде өз ара аракеттенүү операторунун системасы аркылуу 53,7 миллион операция жүргүзүлүп, жалпы көлөмү 94 миллиард сомду түзгөн. Бул көрсөткүч өткөн жылдын ошол эле мезгилине салыштырмалуу 13,7 жана 24,1 эсе көп. Экинчи чейректе динамика мындан да ылдам болду - 113,3 миллион операция жалпы 180,9 миллиард сомго, башкача айтканда, 2024-жылдын экинчи чейрегине салыштырганда 11,7 жана 18,3 эсе өсүш катталды.
Өсүш мамлекеттик кызматтарга да таасир этти. Эгерде жыл башында алар 5,8 миллион төлөмдү 2,6 миллиард сомго катташса, июнь айына карата бул көрсөткүч 22 миллион операцияга жана 4,5 миллиард сомго чейин өскөн. QR-төлөмдөрдүн кеңири жайылганы айкын көрүнүп турат: өлкөдөгү 21 банктын 20сы жана 14 төлөм уюму QR системасына кошулган. Республика боюнча, аймактарды кошкондо 80,5 миңден ашык QR-код-терминал орнотулган. Салыштырмалуу айтканда, март айынын аягында алардын саны 68 миңге жакын эле.
Кыргызстанда QR-төлөмдөрдүн ушунчалык тез популярдуулукка ээ болушунун себеби жөнөкөй эле - колдонууга абдан жеңил. Адамга болгону телефон жетиштүү: камераны багыттап, төлөмдү тастыктап коёт - бүттү. Мындан тышкары, жыл аягына чейин комиссия нөл пайыз бойдон. Бирок кардар үчүн ыңгайлуу болгон бул система бизнес үчүн айрым көйгөйлөрдү жаратууда.
Электрондук соода (e-commerce) өнүккөн мамлекеттерде баары абдан жөнөкөй: сайтка кирип, товарды тандайсың, төлөмдү жүргүзөсүң жана жеткирүүнү тариздейсиң - эч кандай чалуу да, жазышуу да жок. Бизде болсо абал таптакыр башкача. Сайттан товарды өзүң тандаганың менен бааны, төлөмдү же жеткирүүнү "кол менен" сүйлөшүү үчүн WhatsApp же Instagramга кирүүгө аргасыз болосуң.
Негизи, Кыргызстанда электрондук коммерция өзүнүн классикалык түрүндө азырынча калыптана элек.
Finik компаниясынын өкүлү Арген Дармановдун пикиринде, мунун негизги себептеринин бири - төлөмдөрдү кабыл алуу үчүн жөнөкөй жана жеткиликтүү инструменттердин жоктугу. Кичи ишкерлер төлөм системасын орнотуу абдан татаал деп эсептешет: аны ишке киргизүү үчүн техникалык интеграциялар, атайын адистер жана бүтүндөй IT-бөлүм керек деп ойлошот.
“Мындай кадамга барган компаниялар көбүнчө чет өлкөлүк төлөм системаларын колдонушат. Бирок бул кымбат жана ыңгайсыз: комиссиялар жогору, интеграциялары татаал, ал эми системанын өзү көп учурда жергиликтүү рынокко ылайыкташтырылган эмес. Ошондуктан мындай мүмкүнчүлүктү негизинен ири компаниялар гана колдоно алышат. Ал эми кичи жана орто бизнес, соодагерлер үчүн төлөм кабыл алуунун ыңгайлуу куралы дагы деле жок”, — дейт Арген Дарманов.
Экинчи жагынан караганда, бүгүн дээрлик бардык жерде, ар бир кичинекей дүкөндө да көрүнүктүү жерге иреттүү басылып, тыкан ламинацияланган QR-код илинип турат.
Бирок бул жерде бир нюанс бар. Мындай коддордун көбү юридикалык жактарга эмес, кадимки жеке адамдардын атына катталган. Бул боюнча Мамлекеттик салык кызматы эскертүү берди. Эреже бузгандарга 65 миң сом өлчөмүндө айып салынат. Ошондуктан, жакын арада ишкерлерге QR-коддорун кайрадан алмаштырууга туура келиши мүмкүн.
Бирок бул бизнестин өзүнө ыңгайлуулук үчүн эмес, эң талапчыл кардарлардын күтүүлөрүн канааттандыруу үчүн жасалат.
Ооба, кайсы гана банк болбосун Mамлекеттик төлөм борбору тарабынан иштелип чыккан бирдиктүү ELQR негизинде төлөмдөрдү кабыл алуу үчүн QR кодун берүүгө даяр. Бирок банктар төлөм системалары эмес; алардын негизги бизнеси насыяларды берүү. Алар төлөмдөрдөн өздөрү аз киреше табышат, ошондуктан бул кызматты өнүктүрүүгө инвестиция салышпайт. Натыйжада бизнеске берилген QR код “кара куту” сыяктуу: акча түшөт, бирок ишкер датадан жана суммадан башка эч кандай маалыматты көрбөйт.
“Бизнеске эсепте акча гана эмес, ошондой эле аналитика керек: ким сатып алды, эмне сатып алды, кандай чек берилди, кардардын кайсы сегментине таандык. Ал эми банктар негизги QR код гана беришет”, — деп түшүндүрөт эксперт.
Мына ушул жерден негизги көйгөй пайда болот. Дүкөндө бир күндө 100 миң, 1 миллион сомго чейинки айланма (оборот) болушу мүмкүн, бирок акчанын кайсы товарга түшкөнүн түшүнүү мүмкүн эмес. Кызматтын аты жок, кардардын идентификатору жок, заказ тууралуу маалымат жок. Бул себептен компаниялар төлөмдү жеткирүү менен туура салыштыра албай, аналитика түзө албай, салык отчеттуулугу менен товар запастарынын ортосундагы ажырымды жаба алышпайт.
Натыйжада, ишкерлерге айла табуу, өз формаларын түзүү, маалыматтарды кол менен чыгарып алуу, мессенджерлерди колдонуу жана эсепти **Excel**де же эскисиндей дептерде жүргүзүү керек болуп жатат.
Finik бүгүнкү күндө ишкерлер айтып жаткан QR-төлөм инфраструктурасындагы ошол “тешикти” жабат. Компания стандарттык QR кодду толук кандуу төлөм барагына айландырат - анда так товар, кардар жана заказ көрсөтүлөт. Натыйжада бизнес акча которууну гана эмес, төлөмдөрдү текшерүү, аналитика жүргүзүү жана отчеттуулукту камсыздоо үчүн бардык зарыл маалыматты алат.
Процесс абдан жөнөкөй: товарды сүрөткө тартып, сүрөттөмөсүн кошуп, баасын белгилесе эле система дароо уникалдуу QR-код түзүп чыгарат. Аны офлайн сатууда да, онлайн форматта да колдонсо болот.
Колдонмо өзү гибриддик моделде курулган - маркетплейс менен социалдык тармактын ортосундагы бир система. Сатууучулар платформанын ичинде пост катары товарларын жайгаштыра алышат: сүрөт, сүрөттөмө, баа, QR-код. Мындан тышкары, кошумча функциялар - сунуштун мөөнөтүн белгилөө, сандын чектөөсүн коюу, максаттуу аудиторияны тандоо жана башка параметрлер бар.
Төлөмдү каалаган банктык колдонмо аркылуу жүргүзүүгө болот: система DeepLink технологиясы аркылуу колдонуучуга автоматтык түрдө варианттарды сунуштайт. Ошентип, Finik төлөм кабыл алууну Instagramдагы пост жарыялоо сыяктуу жеңил жана интуитивдүү кылат, ал эми QR-код жөнөкөй төлөм куралы гана эмес, толук кардар тажрыйбасына кирген элементке айланат.
Бул маркетплейсте иштөөгө окшош деп айтууга болот. Алардын мурунтан эле калыптанган аудиториясы бар. Бирок бул учурда алар сизге даяр кардарлар агымын сатып, ордуна 15-20% же андан көп сурашат, анткени алар төлөм агымынын чыныгы ээлери.
Төлөм уюмдары башка модельди сунуштайт: алар сизге инфраструктураны сатышат, ал эми кардар агымы ишкерге калат.
“Биз системаны сатууучу өз кардар агымына ээ бойдон кала тургандай куруп койдук. Кардар агымы - анын жоопкерчилиги, бирок акча дароо келип түшөт жана бизнес төлөмдүн кайсы товарга же кызматка тиешелүү экенин көрөт”, — деп түшүндүрөт Арген Дарманов. “Биздин төлөм баракчаларында алдын ала керектүү талааларды белгилеп коюуга болот: кардардын аты, товардын сүрөттөмөсү, билет же кызматтын номери”.
Мындай формат кичи бизнес үчүн гана эмес, ири компаниялар үчүн да ыңгайлуу. Мисалы, камсыздандыруу компаниялары. Бүгүнкү күндө кардар ОСАГО төлөмүн түз эле банктык колдонмодо жүргүзүшү үчүн, камсыздандыруучулар банктарга полистин баасынан 30% чейин беришет, дейт эксперт. Чындыгында, бул акча кардардын мойнуна жүктөлөт. Ал эми төлөм каналдарын өзү өнүктүргөн фирмалар 28% чейин үнөмдөй алат жана бул каражат бизнести өнүктүрүүгө же акыркы бааны төмөндөтүүгө жумшалышы мүмкүн.
“Биздин кызматтын идеясы жеке көйгөйдөн чыккан. Онлайн-сатып алуулар көп учурда чексиз жазышууларга жана чектерди жөнөтүүгө айланып кетчү. Биз процесс жөнөкөй болушун каалайбыз: товар тандадың — төлөдүң — алдың. Бул — Кыргызстанга жетиши керек болгон e-commerce маданияты”, — дейт Арген Дарманов.
Адамдар телефон аркылуу төлөөгө көнүп калышты: айына миллиондогон транзакциялар мунун далили. Бирок азырынча QR код сапатка эмес санга иштеп жатат. QR чындыгында бизнесте баалуу курал болуу үчүн, ал “кара куту” болуудан чыгышы керек жана ар бир транзакция акча менен бирге пайдалуу контекстти да алып жүргөн ачык каналга айланышы зарыл.
