Экономикалык кризис деген эмне? Жөнөкөй сөз менен айтканда, экономикалык кризис - экономиканын абалынын кескин начарлашы. Адатта, ал инфляциянын өсүшү менен коштолгон, жумушсуздуктун деңгээлинин өсүшү, инвестициялардын азайышы, ишканалардын банкрот болушу менен коштолгон өндүрүштүн олуттуу төмөндөшү же ИДПнын деңгээлинин төмөндөшү менен мүнөздөлөт. Белгилей кетүүчү нерсе, “Кризис” сөзү грек тилинен келип чыккан жана түз мааниде “бурулуш чекити” дегенди билдирет.

Экономикалык кризистердин келип чыгышынын себептери ар кандай болушу мүмкүн:

• өлкөдөгү оор коомдук-саясий кырдаал;
• жөндөмсүз экономикалык башкаруу;
• табигый кырсыктар ж.б.

Экономикалык кризистин түрлөрү:

• тармактык;
• структуралык (өз ара байланыштуу бир нече тармакты камтыйт);
• улуттук, аймактык (региондун бир нече өлкөсүн камтыйт);
• дүйнөлүк ж. б.

Жогоруда аталган экономикалык кризистин түрлөрүнүн ичинен негизгиси:

• кризис аз өндүрүш (тартыштык);
• ашыкча өндүрүү.

Эгерде бир нече ондогон жылдар мурун кризистин биринчи түрү көп болуп турган болсо, акыркы жылдары өндүрүштүн көлөмү суроо-талаптын деңгээлинен көп болуп, өндүрүш ишканаларынын кирешелүүлүгүнүн төмөндөшүнө жана андан кийинки банкроттукка алып келет.

Өндүрүштүн жетишсиз кризиси - бул табигый кырсыктардан, өкмөттүн катуу тыюу салууларынан жана квоталарынан, аскерий аракеттерден жана башкалардан келип чыгуучу сунуштун азайышы, калктын муктаждыктарын канааттандыруу үчүн товарлардын кескин жетишсиздиги тартыштык доорун жаратат.

Ашыкча өндүрүштүн кризиси, тескерисинче, сунуштун суроо-талаптан ашып кетишинен турат. Мындай көрүнүш көптөгөн компаниялардын өндүрүшүнүн кыскаруусунун себеби болуп саналат. Анын натыйжасында - жумушсуздуктун көбөйүшү, банкроттук жана эмгек акынын төмөндөшүнө алып келет. Адатта, бул кризис бир же бир нече тармактарда башталып, андан кийин бүткүл экономикага жайылат

Тарыхта бир нече жолу глобалдык экономикалык кризистер келип чыккан, алардын ичинде:

• 1929-жылдагы Улуу депрессия;
• 1970-жылдагы стагфляциясы;
• 1981-жылдагы рецессиясы;
• 2008-жылдагы финансылык кризиси;
• 2020-жылдагы коронавирус илдээтинин жайылтуусунан келип чыккан кризиси.