Тажикстандын Кытай — Кыргызстан — Өзбекстан темир жол долбооруна катышуусу эмне берет?

Тажикстан Кытай — Кыргызстан — Өзбекстан темир жол долбооруна кошулуу ниетин билдирди, ал аймактагы негизги инфраструктуралык багыттардын бири катары каралат. Бул тууралуу Тажикстандын транспорт министри Азим Иброхим ШКУга мүчө өлкөлөрдүн транспорт министрлеринин Тяньцзин шаарындагы жыйынынын алкагында Кытай Эл Республикасынын транспорт министри Лю Вэй менен жолугушуу учурунда билдирди. Душанбе бул демилгени ишке ашырууда Кытайдын колдоосуна үмүттөнөт.

Ошол эле учурда Борбор Евразиядагы инфраструктуралык өнүгүү боюнча эксперт Кубатбек Рахимов "Акчабар" редакциясына Тажикстандын бул демилгеси эмнеге алып келиши мүмкүн экенин жана анын долбоордун учурдагы катышуучуларына кандай таасир этерин айтып берди.

"Бүгүнкү күндө аталган долбоор Кытай үчүн Транссибир жана Казакстан аркылуу өтүүчү коридорлордон тышкары, үчүнчү евразиялык багытты камсыздай турган стратегиялык маршрут болуп эсептелет", — деп белгилейт эксперт.

Рахимовдун айтымында, Кытай 2000-жылдары бир нече багытты карап чыккан. Алардын бири Пакистан аркылуу өтмөк, бирок Каракорум шоссеси жер көчкүнүн айынан сууга кеткен. Калган эки маршрут — Тажикстан жана Кыргызстан аркылуу өтөт.

"Тажикстан менен Кытайдын чек арасы абдан татаал. Бул — Кульма ашуусу, ал жылдын жарымынан көбүндө жабык болот. Кышында толугу менен жабылат. Жүк ташуу болгону автоунаа менен гана мүмкүн, ал да өтө катаал климаттык шарттарда. Ошондуктан транскыргыз коридору гана калууда — эки кирүү чекити бар: Торугарт аркылуу же андан түштүк жактан", — дейт Кубат Рахимов.

Бирок башында Кытай — Кыргызстан — Өзбекстан маршруту Тажикстандын аймагын жарым-жартылай камтыган, анткени Өзбекстандын Фергана өрөөнүнөн чыккан темир жол мурдагы Ленинабад, азыркы Согди облусунун аймагы аркылуу өтүүгө аргасыз болчу. Бул болжол менен 108 чакырым темир жол тилкеси. Бирок, Рахимов түшүндүргөндөй, өз убагында Душанбе бул бөлүк республикага логистикалык монополия берет деп эсептеген. Бирок Ислам Каримов бийликке келгенден кийин, Өзбекстан Тажикстанды айланып өткөн.

"Каримов жөн гана Камчик ашуусу аркылуу тоннель куруп, өлкөнүн борбордук бөлүгүн Фергана өрөөнү менен туташтырган. Натыйжада Фергана, Андижан жана Наманган облустары Тажикстандын катышуусуз түз темир жол байланышын алышты", — деп белгилейт ал.

Эксперттин пикиринде, азыр тажик тарап долбоорго кайра кайтууга аракет кылууда — бирок башка макамда. Бирок бул долбоордун азыр өзүнүн логикасы жана түзүмү калыптанган жана бул шартта Душанбе болгону кошумча роль гана ойной алат — ал да так милдеттемелер болгондо гана.

Ошентип, Тажикстандын Кытай – Кыргызстан – Өзбекстан (ККӨ) темир жол долбооруна катышуусу үч негизги шарт аткарылганда гана мүмкүн: биринчиден, ККӨ темир жолунун курулушуна түздөн-түз каржылык салым кошуу; экинчиден, Согди облусу аркылуу транзитке жеңилдетилген тарифтерди камсыз кылуу; үчүнчүдөн, өз инфраструктурасын модернизациялоо — айрыкча Шахристан тоннели жана Худжанд — Душанбе жол тилкеси сыяктуу объектилерди, анткени алар ЦАРЭС алкагындагы мультимодалдык коридордун бир бөлүгү болуп эсептелет.

Эксперт белгилегендей, долбоордун борбордук катышуучусу катары Кыргызстан үчүн Тажикстандын бул демилгеси эч кандай коркунуч жаратпайт.

"Оптимисттик сценарий боюнча, Кытай – Кыргызстан – Өзбекстан темир жол долбоору ишке ашса, жүк ташуулар ушунча көлөмдө болот, андай шартта негизги маршруттан тышкары, Камчик ашуусу аркылуу кеткен тармак да, Тажикстандын Согди облусу аркылуу өтүүчү темир жол линиясы да ашыкча болбойт. Бул учурда маршруткa катышкан бардык тараптар пайда көрүшөт. Бирок долбоорго толук кандуу кошулуу үчүн Душанбе өз ниеттерин иш жүзүндө далилдеши керек", — деп жыйынтыктады пикириин Кубат Рахимов.

ККӨ долбоору аймактын экономикалык туткуну болоору күтүлүүдө — жүк агымдары кайра бөлүштүрүлүп, инвестициялар тартылып, логистикалык чыгымдар азаят. Ал эми долбоорго кимдер кирерин — ар дайымкыдай эле, география эмес, убакыт көрсөтөт.