Жарыяланган
2025-24-12, 13:22Кыргызстанда ислам каржысы экзотика болбой калды. Бүгүн ал ачыктыкка, өнөктөштүккө жана реалдуу активдерге таянган банк рыногунун толук кандуу жана жигердүү өнүгүп жаткан сегменти болуп эсептелет. Ошол тармактагы эң көрүнүктүү мисалдардын бири “Айыл Банк” ачык акционердик коомундагы “ислам терезеси” долбоору. Ал кыска убакыттын ичинде идея деңгээлинен өлкө боюнча суроо-талапка ээ болгон ири каржылык инструментке айланды.
Идеядан тажрыйбага
“Айыл Банктын” “ислам терезесин” түзүү коомдун суроо-талабына жооп болду. Кыргызстан калкынын 80 пайыздан ашыгы ислам динин карманат жана көпчүлүк үчүн каржылык кызматтардын диний принциптерге шайкеш келиши абдан маанилүү. Ушул себептен банк кардарларга салттуу банк продуктуларына альтернатива сунуштап, аны этикага, ачыкттыкка жана шариат принциптерине негиздөөгө максат койгон.
Иш этап-этабы менен жүргүзүлгөн
Алсак, 2021-жылы ислам каржысын киргизүү боюнча жумушчу топ түзүлгөн. Ал эми 2022-жылдын 26-октябрында “Айыл Банк” “исламдык терезе” аркылуу ислам принциптерине ылайык операцияларды жүргүзүүгө Улуттук банктан лицензия алган. 2023-жылдын апрелинен тарта кардарларга кызматтарды практикалык түрдө көрсөтүү башталган. Бүгүнкү күндө “исламдык терезе” - бул эксперимент эмес, республика боюнча банктын 40 филиалында иштеп жаткан туруктуу система болуп калды.
Ишенимдүү өнүмдөр
“Исламдык терезенин” кардарлары үчүн каржылык инструменттердин кеңири топтому жеткиликтүү. Алардын катарына төмөнкүлөр кирет:
• “Мурабаха” - керектөө муктаждыктарына, ипотекага, автоунаага, агросекторго жана бизнеске багытталган каржылоо куралы.
• Башка продуктулар менен катар шариат принциптерине негизделген мамлекеттик жана жеңилдетилген каржылоо программалары да ишке ашырылууда.
• “Ижара мунтахийя биттамлик” - менчик укугу кийинчерээк өткөрүлүп берилүүчү исламдык лизинг.
• “Мудараба” - өнөктөштүк негизиндеги инвестициялык депозиттер.
Бул продуктулардын ар бири пайыздык кирешени жокко чыгарып, тобокелдиктерди жана кирешени бөлүшүү принциптерине негизделет. Бул өзүнүн каржылык иштерин ислам нормаларына ылайык жүргүзүүгө умтулган кардарлар үчүн өзгөчө мааниге ээ.
2025: Өзү үчүн сүйлөгөн сандар
2025-жыл “исламдык терезе” үчүн чыныгы секирик жылы болду. 1-январдан 1-декабрга чейинки мезгилде исламдык каржылоо портфели 1,57 миллиард сомдон 4,1 миллиард сомдон ашык көлөмгө чейин өсүп, башкача айтканда 2,55 миллиард сомдон көбүрөөк суммага жогорулады.
Айрыкча “Мудараба” депозиттери абдан таасирдүү динамиканы көрсөттү. Алардын көлөмү символикалык 51,8 миң сомдон 604,3 миллион сомго чейин өстү. Мындай жүздөгөн эсе өсүш кардарлардын өнөктөштүк негизиндеги инвестициялык моделге болгон жогорку ишенимин айгинелейт.
Ошондой эле карталык эсептер да ишенимдүү түрдө өнүгүп, алардын көлөмү дээрлик алты эсе, 20,2 миллион сомдон 118,6 миллион сомго чейин көбөйдү. Жалпысынан алганда, “исламдык терезе” кардарлар базасынын өсүшүн, продуктулардын кеңейишин жана исламдык каржылык кызматтарга болгон туруктуу суроо-талапты көрсөттү.
Ишенимдин символу катары жаңы өнүмдөр жана умра
Бул жыл көрсөткүчтөрдүн өсүшү менен гана эмес, продуктулар линейкасынын активдүү өнүгүшү менен да өзгөчөлөндү. “Мудараба” депозитинин кызматы банктын бардык филиалдарында ишке киргизилип, жаңы адистештирилген форматтарга ээ болду:
• “Ардагер-Мудараба” - пенсионерлер үчүн;
• “Наристе-Мудараба” - балдар депозити;
• “Ишкер-Мудараба” - юридикалык жактар үчүн.
Инвестицияларды тартуу максатында банк умрага жолдомолорду утуп алуу мүмкүнчүлүгү бар акциялык программаларды ишке ашырды. Анын алкагында “Мудараба” боюнча депозит ачкан беш кардар жана “Мурабаха” продуктусу боюнча дагы беш кардар ажылык сапарга сертификаттарга ээси болушту. Бул демилгелер жөн гана маркетинг кадамы болуп калбастан, тартылган каражаттардын көлөмүн бир нече эсеге көбөйтүп, исламдык продуктуларга болгон кызыгууну күчөттү.
Айрыкча 2025-жылдын июль айында “Ижара мунтахийя биттамлик” продуктысынын ишке киргизилиши өзгөчө көңүл бурууга арзыйт. Бул негизинен атайын жана айыл чарба техникаларына багытталган исламдык лизинг. Механизм жөнөкөй жана ачык: банк активди сатып алып, аны кардарга ижарага берет, мөөнөтү аяктагандан кийин кардар менчик укугуна ээ болот. 1-декабрга карата “Ижара” портфели 73 миллион сомду түзүп, жаңы инструменттин ийгиликтүү экенин тастыктады.
Кыргызстандын банк рыногундагы ислам каржылоосу
“Айыл Банк” ААКнын “исламдык терезесинин” өнүгүүсүнүн жалпы абалы туруктуу жана системалуу өсүштү көрсөтүүдө. “Мурабаха”, “Мудараба” жана карталык эсептер ишенимдүү динамиканы көрсөтүп жатса, “Ижаранын” пайда болушу продукт линейкасын кеңейтүү стратегиясын тастыктап турат. Банк соода, айыл чарба, керектөө жана ипотека сегменттеринде, ошондой эле өнөктөштүк инвестицияларды тартуу жаатында исламдык каржыны активдүү өнүктүрүүдө.
Кыргызстандагы 23 коммерциялык банктын ичинен болгону беши гана ислам каржы принциптерине ылайык иштөөгө укуктуу болуп турган маалда, “Айыл Банктын” тажрыйбасы өзгөчө маанилүү көрүнөт. Бул исламдык каржылык система калктын диний муктаждыктарын канааттандыруу гана эмес, бизнес менен жарандарды экономикалык процесстерге тартуунун, атаандаштыкту өнүктүрүүнүн жана инвестицияларды тартуунун күчтүү куралы экенин көрсөтүп турат.
Бүгүнкү күндө “Айыл Банктын” “исламдык терезеси” - баалуулуктар, экономика жана заманбап банк технологиялары бирдиктүү, туруктуу форматта кантип иштей аларын көрсөтүп турган мисал.
КР УБнын лицензиясы №048/1
